Βλαπτικοί εξωγενείς παράγοντες

Υπάρχουν βλαπτικοί εξωγενείς παράγοντες για τα σπερματοζωάρια;

 

Α. Χημειοθεραπεία

Η πλειονότητα των χημειοθεραπευτικών σκευασμάτων επηρεάζει σημαντικά τη σπερματογένεση. Aνάλογα με το χημειοθεραπευτικό, μπορεί να υπάρξει από παροδική υπογονιμότητα μέχρι πλήρης στειρότητα. Κατά τη διάρκεια της χημειοθεραπείας οι περισσότεροι ασθενείς εμφανίζουν αύξηση των επιπέδων της FSH ορού τα οποία συσχετίζονται με την εμφανιζόμενη αζωοσπερμία. Συνεπώς εάν η FSH επανέλθει τότε και η σπερματογένεση επανέρχεται, ενώ σε αντίθετη περίπτωση αυτό δεν είναι εφικτό.

Ασθενείς με λευχαιμία ή λεμφώματα είναι ελαφρώς υπογόνιμοι και πριν την έναρξη της χημειοθεραπείας τους, ενώ μέχρι και 25% των ασθενών με καρκίνο του όρχεως παρουσιάζουν προϋπάρχουσες βλάβες και στο φυσιολογικό όρχι. Ευτυχώς στη μεγάλη πλειονότητα των ασθενών με καρκίνο του όρχεως που υποβάλλονται σε θεραπεία, η υπογονιμότητά τους θα παρέλθει εντός 4 ετών. Ιδιαιτέρως θετικό είναι το γεγονός ότι ασθενείς που υποβλήθηκαν σε χημειοθεραπεία στο παρελθόν δεν έχουν αυξημένες πιθανότητες απόκτησης παιδιών με συγγενείς ανωμαλίες αν και κατά τη διάρκεια της χημειοθεραπείας παρατηρούνται χρωμοσωμικές ανωμαλίες στα –ελάχιστα- σπερματοζωάρια. Για αυτό, θα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα αντισύλληψης για σεβαστό χρονικό διάστημα και να γίνεται κρυοσυντήρηση σπέρματος πριν την έναρξη της χημειοθεραπείας.

 

Β. Ακτινοβολία

Το σπερματικό επιθήλιο είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στην ιονίζουσα ακτινοβολία λόγω του ταχέος ρυθμού πολλαπλασιασμού του, ενώ τα κύτταρα του Leydig εμφανίζουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα. Η FSH ορού αυξάνεται μετά από ακτινοβολία στους όρχεις, αλλά συνήθως επανέρχεται μετά την επανέναρξη της σπερματογένεσης. Αζωοσπερμία προκαλείται συνήθως μετά από ακτινοβόληση 65 cGy και ανάλογα με τη συνολική δόση είναι και το χρονικό διάστημα που χρειάζεται για να επανέλθει η παραγωγή σπερματοζωαρίων, με τη δοσολογία 400-600 cGy να απαιτεί για αυτό μέχρι και πέντε χρόνια.

Η ποιότητα του σπερμοδιαγράμματος ανακάμπτει μέσα σε 2 έτη μετά από τη θεραπεία ακτινοβολίας για σεμίνωμα, ενώ για ένα 25% των ασθενών μπορεί να προκύψει μόνιμη στειρότητα. Μετά από ακτινοθεραπεία, θα πρέπει να αποφευχθεί τεκνοποίηση για 2 έτη. Αν και δεν έχει αποδεδειχθεί αύξηση των συγγενών ανωμαλιών στα τέκνα των ασθενών μετά από ακτινοθεραπεία, προτείνεται η έγκαιρη κρυοσυντήρηση σπέρματος πριν την έναρξή της.

 

Γ. Θερμότητα

Υπάρχουν ενδείξεις μετά από πειραματικά δεδομένα ότι η έκθεση των όρχεων σε θερμότητα μπορεί να είναι καταστρεπτική για τη σπερματογένεση. Παρατηρείται βλαπτική επίδραση στη μορφολογία των σπερματοζωαρίων, αυξάνεται το χρονικό διάστημα που απαιτείται για σύλληψη, ενώ όσοι φορούν σφιχτά εσώρουχα έχουν χαμηλότερο συνολικό αριθμό σπερματοζωαρίων σε αντιδιαστολή με εκείνους που προτιμούν χαλαρά σορτς μπόξερ.

 

Δ. Περιβαλλοντικές τοξίνες και επαγγελματικοί κίνδυνοι

Η σπερματογένεση έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζεται από την έκθεση στο μόλυβδο, το αρσενικό, τους υδρογονάνθρακες, το κάδμιο, καθώς επίσης και στο βρωμιούχο προπάνιο, ένα πρόσφατα εισαχθέν υποκατάστατο των χλωροφθορανθράκων. Άλλες ουσίες, χημικές ή βιολογικές, οι οποίες επηρεάζουν την λειτουργία του σπερματικού επιθηλίου είναι τα οργανοχλωρίδια (το γνωστό PVC και οι διοξίνες είναι αυτής της κατηγορίας), τα φυτοφάρμακα, τα φθαλικά άλατα και εστέρες.

Ταυτόχρονα, η έκθεση των ανδρών σε οιστρογόνα έχει αυξηθεί πολύ τα τελευταία χρόνια, αφενός με αυξημένη παραγωγή ενδοοιστρογόνων λόγω παχυσαρκίας και αφετέρου με τα φυτοοιστρογόνα, τα μυκητο-οιστρογόνα και χημικές ουσίες όπως το DDT και η bisphenolA. Όλοι αυτοί οι βλαπτικοί παράγοντες ενοχοποιούνται για την αυξημένη συχνότητα του συνδρόμου της ορχικής δυσγενεσίας (TDS – Testicular Dysgnesis Syndrome) που μπορεί να παρουσιαστεί με υπογονιμότητα, καρκίνο των όρχεων, υποσπαδία ή κρυψορχία.

 

Ε. Άλλες γοναδοτοξίνες και φάρμακα

Η κοκαΐνη έχει βρεθεί ότι μειώνει την παραγωγή των σπερματοζωαρίων και η μαριχουάνα επιπλέον προκαλεί μείωση στα επίπεδα της τεστοστερόνης και γυναικομαστία. Πρόωρη αναστολή ωρίμανσης μπορεί να προκληθεί από υψηλές δόσεις νιτροφουραντοΐνης. Η χορήγηση σουλφασαλαζίνης για την ελκώδη κολίτιδα επιδρά αναστρέψιμα στο σπέρμα. Υπάρχουν στοιχεία ότι οι αποκλειστές διαύλων ασβεστίου προκαλούν μια αντιστρέψιμη λειτουργική ανωμαλία στο σπέρμα, κατά την οποία παρεμποδίζεται η δυνατότητα του σπέρματος να γονιμοποιήσει τα ωάρια, αν και οι τυποποιημένες παράμετροι του σπερμοδιαγράμματος παραμένουν αναλλοίωτες. Ωστόσο η επίδραση αυτή δεν είναι μόνιμη.

Τόσο οι όρχεις, όσο και το ήπαρ επηρεάζονται άμεσα από το αλκοόλ. Στους χρόνιους αλκοολικούς ανευρίσκεται συνήθως ορχική ατροφία. Σε ορχική βιοψία καταδεικνύονται περισωληναριακή ίνωση και μείωση του αριθμού των σπερματικών κυττάρων. Τα ελεύθερα επίπεδα τεστοστερόνης μειώνονται συχνά, ενώ τα συνολικά επίπεδα τεστοστερόνης μπορεί να είναι μέσα στα φυσιολογικά επίπεδα. Μελέτες για την οξεία κατανάλωση οινοπνεύματος σε μη αλκοολικούς καταδεικνύουν μείωση της τεστοστερόνης με την κατανάλωση οινοπνεύματος..

Τα στοιχεία όσον αφορά στην επίδραση του καπνίσματος επί της γονιμότητας είναι συγκρουόμενα. Μελέτες έχουν συσχετίσει το κάπνισμα με δυσμενή αποτελέσματα σε παραμέτρους του σπερμοδιαγράμματος, όπως ο όγκος του εκσπερματίσματος, ο συνολικός αριθμός, η κινητικότητα, η μορφολογία, και η συγκέντρωση λευκών αιμοσφαιρίων στο σπέρμα, αλλά δεν υπάρχει απόλυτη ομοφωνία των ερευνητών. Tο κάπνισμα έχει βρεθεί πως έχει δυσμενείς συνέπειες και στη γυναικεία γονιμότητα. Σημειωτέον, έχει βρεθεί ότι η έκθεση στον καπνό του τσιγάρου κατά την ενδομήτριο ζωή έχει δυσμενείς συνέπειες στη μετέπειτα γονιμότητα του κυήματος.

Η επίδραση ή μη της καφεΐνης στο σπέρμα δεν έχει επιβεβαιωθεί. Οι μελέτες που εξετάζουν τη γονιμότητα δεν έχουν καταδείξει με συνέπεια μια άμεση επίδραση της καφεΐνης, αν και, καφεΐνη που εγχύεται σε σπέρμα in vitro έχει ως αποτέλεσμα αυξημένη κινητικότητα σπέρματος.

 

Ζ. Φλεγμονές

Υπογονιμότητα παρουσιάζεται σπανίως και μετά από χρόνιες λοιμώξεις του ουρογεννητικού συστήματος με παρουσία αυξημένων λευκοκυττάρων στο σπέρμα. Αυτοί οι ασθενείς θεωρείται ότι έχουν χρόνια προστατίτιδα, αλλά συγκεκριμένοι οργανισμοί προσδιορίζονται σπάνια. Η επίδραση των χλαμυδίων στην ποιότητα του σπέρματος παραμένει αμφισβητούμενη. Παρά την απουσία συμπτωμάτων, συνιστάται να χορηγούμε αντιβίωση στους ασθενείς που έχουν λευκά αιμοσφαίρια στο σπέρμα, ακόμα κι αν η καλλιέργεια σπέρματος είναι αρνητική.

  • 1